O tym dlaczego tyle smaków fantastyki w literaturze dziecięcej zawdzęczamy Harry'emu Potter'owi. O rynku wydawniczym w Polsce po 1989 roku.

O tym dlaczego tyle smaków fantastyki w literaturze dziecięcej zawdzięczamy Harry'emu Potter'owi i dlaczego Harry Potter stał się takim fenomenem. O rynku wydawniczym w Polsce po 1989 roku.

Dawniej literatura dla najmłodszych była obciążona zbytnim dydaktyzmem, często zbyt artystyczna, zbyt elegancka w języku dla młodszych. Obecnie badania czytelnictwa dzieci i młodzieży, wskazują że Hobbit dla niektórych dzieci jest zbyt zawiły. Literatura była narzędziem wychowawczym i dziełem językowej sztuki. Co za tym idzie kupowana głównie przez rodziców. Nie oznaczało to, że dziecko chętnie po tą książkę sięgnie i zostanie czytelnikiem, by kupować kolejne książki.

Źródło: materiały prasowe

W Polsce oczywiście przed 1989 rokiem wydawano klasykę: A. A. Milne, Michael Ende, Tolkien, Defoe, Stevenson, Verne, Astrid Lindgren oraz wszelkie najróżniejsze bajki dla najmłodszych, plus paru polskich autorów dla dzieci: Makuszyński, Korczak itd. itp. Oczywiście paru autorów nie przeszło przez cenzurę. 

Jednak po przemianach społeczno-politycznych wydawnictwa postawione zostały przed faktem, że muszą na siebie zarobić. Wydawnictwa państwowe straciły monopol w dziedzinie wydawania książek, nie tylko dla dzieci i młodzieży. Wielu ludzi związanych z literaturą począwszy od ludzi nauki, po krytyków a kończąc na autorach nagabywanych było przez wydawnictwa do przypominania, jakie można jeszcze książki wydać, które ludzie kupią. 

Wydawano mnóstwo reprintów. Owszem było od lat 70-tych kilka popularnych serii: np. Pan Samochodzik – Zbigniewa Nienackiego, Tomek Wilmowski – Alfreda Szklarskiego, Jeżycjada Musierowicz. Była chwilowa mania na książki o dzikim zachodzie i Indianach. Ale ileż można razy wydawać ciągle te same klasyczne utwory. Dodatkowo w 1990 r. na rynek wszedł Egmont ze swoimi disneyowskimi bajkami i komiksami z Kaczorem Donaldem. Wydawnictwo wiele razy było krytykowane za słabą jakość literacką wydawanych pozycji, ale co dziwnego dzieci chciały te książeczki czytać. Bo jakże kolorowe były te książeczki, tak różne, tak ciekawe.

W tym samym czasie pojawiły się też inne wydawnictwa, np. Prószyński, głównie znane z wydawania czasopism (Poradnik Domowy, Cztery Kąty, Świat Nauki). Przejęło ono wydawanie miesięcznika Fantastyka od Krajowego Wydawnictwa Czasopism RSW Prasa-Ksia̦żka-Ruch – od 1990 jako Nowa Fantastyka. Dopiero w ostatnich latach jest ono wydawane jedynie w formie elektronicznej. Fantastyka powstała w 1982 roku, w czasie stanu wojennego i było to jedyne czasopismo jakie powstało w tamtym czasie.

W połowie lat 90 zaczął się bum na internet, czaty, fora internetowe. Pojawiły się nowe metody komunikacji, dzielenia się swoimi przemyśleniami. Najszybciej nowe metody opanowała oczywiście młodzież. Do tego wpływ telewizji spowodował, że dzieci rzadziej sięgały po książki, które nie wydawały się im zbyt atrakcyjne, no może prócz komiksów. Trzeba było odbyć wycieczkę archeologiczną do biblioteki, żeby odkryć naprawdę dobre pozycje.

No i nagle w 1997 roku pojawił się Harry Potter. W internecie zaczęły pojawiać się entuzjastyczne recenzje. Polscy wydawcy oczywiście sceptycznie podeszli do tego tematu i nie zamierzali wydawać czegoś na czym stracą. Woleli trzymać się kolejnych wydań klasyki i lektur szkolnych, bo to na pewno sprzedadzą. Pierwsze tłumaczenia Harry Potter i kamień filozoficzny zostały wykonane przez posługujących się językiem angielskim polskich fanów, którzy nie mogli zrozumieć dlaczego pozbawiani są polskiego tłumaczenia.

Zaryzykowało wydawnictwo Media Rodzina, która od 2000 roku sprzedała książki z cyklu Harry'ego Pottera w ilości ponad 5 mln egzemplarzy. Poza tym cyklem Media Rodzina wydało również sagę Opowieści z Narnii C. S. Lewisa oraz trylogię Suzanne Collins pt. Igrzyska śmierci.

Harry Potter spowodował, że książka zaczęła być traktowana jak towar. Miała zachęcać dzieci nie rodziców do przeczytania i zakupu. Księgarnie w czasach internetu zorientowały się, jak ogromnym rynkiem mogą stać się dzieci i młodzież, która pomimo zafascynowania mediami elektronicznymi chętniej czyta, a przy tym dzieli się w sieci swoimi przemyśleniami.

Książka Harry Potter to punkt odniesienia dla wydawców. Poprzez min. kampanię promocyjną, która to jest walką o młodego czytelnika. Wydawane są nowe oraz starsze utworu nurtu fantasy i SF ponieważ wzrosło zainteresowanie taką literaturą. Widać wielu przedstawicieli młodzieży szuka ucieczki w tym co czyta od szarości i kłopotów. Również metoda przyciągającej wzrok okładki, często z hasłem reklamowym odnoszącym się Do Pottera: „Lepszy nie Harry Potter”, „Bohater stworzony wcześniej niż Potter”. Rozrósł się popyt na serie skupione wokół losów jednej lub kilku tych samych postaci. W tym jednak jest pułapka, by książki nie zaczęły być pisane jakby mechanicznie, wciąż powtarzając ten sam wzorzec. (Podobno sytuacja tak wygląda z Baśnioborem.).

Harry Potter jest skończonym cyklem o określonej budowie. Trzy pierwsze książki cyklu mają około 300 stron. Pozostałe 4 części około 600-700 stron. Co ciekawe część: Harry Potter i Zakon Feniksa, kiedy to Harry ma 15-16 lat jest najdłuższa. W niej to Harry przeżywa najcięższy okres swojego dorastania. Każda z książek skierowana jest do konkretnego odbiorcy, wiekowo dojrzałego, by daną książkę przeczytać. J. K. Rowling dokładnie określiła tzw. "target" do którego kierowany jest produkt. W pierwszych 3 książkach postacie poboczne, a nawet sam Harry nie są opisane drobiazgowo. Również i ich dialogi nie są zbytnio rozwinięte. Dopiero później dowiadujemy się dlaczego, np. Profesor Snape jest taki zgorzkniały, poznajemy Loonę, wyjątkowo oryginalną osóbkę, jednak jest ona bardzo dobrym przyjacielem. Każda z postaci pobocznych ma swoją własną historię. nawet tyczy się to skrzatów domowych. Widzimy problemy ludzi takich jak Lupin - wilkołak i Tonks oraz Fleur i Bill'a - problem tzw. trudnej miłości. Istnieją blogi, które opisują w szczegółach uczucia poszczególnych bohaterów.

Teraz w zachęcaniu do czytania liczy się intermedialność i multimedialność. Prócz książki ważne są filmy na ich podstawie, gry komputerowe, czasopisma, komiksy, kreskówki. Np. firma Mattel wypuszczając serię zabawek, lalek opartych na książce, zamieszcza dodatkowo na swojej stronie internetowej filmiki, których bohaterami są właśnie zabawki. Rozkręca to całą machinę marketingową wokół samych książek.

Poza tym nie tylko Harry'emu Potterowi „dostało się” od teologów różnych religii. Również seria Zmierzch, Monster High, W.I.T.C.H. oraz inne serie wampirze są na cenzurowanym.

Jednak psychologowie dziecięcy mówią, żeby nie zniechęcać dziecka do czytania poprzez mówienie mu, że dana książka jest zła lub mało wartościowa. Skoro dziecko czyta, niech czyta. Zamiast krytykowania można mu podsuwać wybrane pozycje, takie które mogą go zainteresować, a dotyczą tego samego tematu.

Dlaczego Harry'ego Potter'a czytają też dorośli?

Ludzie zaczynają poszukiwać lektury lekkiej, łatwej i przyjemnej. Jednak nie można pozwolić na wybieranie książek ze schematyczną fabułą, płytkimi postaciami. Na szczęście internet to miejsce do dzielenia się wrażeniami z przeczytanych lektur i wiele portali z książkami rewiduje konieczność zakupu danej książki. Czytając Harry'ego Potter'a nie ma się trudności ze zrozumieniem jego uczuć. Wiemy kiedy się boi, nienawidzi i kocha. Ludzie są zmęczeni „zgłębianiem iluzorycznych doświadczeń egzystencjalnych i nie mają ochoty na głębokie rozterki i towarzyszenie bohaterom w ich filozoficznej wędrówce”. Potrzeba literatury prostej w odbiorze, książka traktowana jest przez przeciętnego odbiorcę jako relaks. Niby to tzw. „hamburger” dla umysłu, ale widać bardzo potrzebny.

Propozycje smaczno-magicznych książek

Dla młodszych dzieci

• Pan Kleks – Jan Brzechwa
• Kajtuś Czarodziej – Janusz Korczak
• Bracia Lwie Serce - Astrid Lindgren (książka porusza również temat smutku po stracie)
• Matylda – Roald Dahl
• Czarownice (ewentualnie tytuł Wiedźmy) – Roald Dahl oraz inne utwory tego autora
• Książki Edith Nesbit, np. Pięcioro dzieci i coś – (Seria Piaskoludek)
• Gałka od łóżka - Mary Norton
• Ucho, dynia, sto dwadzieścia pięć - Maria Krüger (łobuz zamieniony w jamnika)
• podobna bajka to Gucio zaczarowany Zofii Urbanowskiej (z 1884) wydana przez Wydawnictwo Dolnośląskie, 1989 (łobuz zamieniony w muchę).
• Most do Therabithii – Katherine Paterson
• Nie kończąca się historia (opowieść) – Michael Ende
• Lodowy Smok – George R.R.Martin
• Czarownica piętro niżej – Marcin Szczygielski
• Odkurzacz czarownicy – Terry Pratchett (zbiór lekkich i prostych opowiadań)
• Potworna – MarcyKate Connolly
• Eri i smok – Jacek Inglot
• Córka Czarownic - Dorota Terakowska

Cykle „magiczne” dla młodszych i starszych

• Pozaświatowcy – Brandon Mull (dla 13 latków)
• Wojna cukierkowa – Brandon Mull (dla 10 latków)
• Baśniobór – Brandon Mull
• Pięć Królestw – Brandon Mull
• Magiczne drzewo - Andrzej Maleszka
• Dziedzictwo - Christopher Paolini (Eragon)
• Strażnicy - Ted Sanders
• Magisterium – Holly Black, Cassandra Clare
• Trylogia Mgły - Carlos Ruiz Zafón
• Matt Hidalf – Christophe Mauri (cykl w stylu Harry'ego Pottera)
• Oskar Pill - Eli Anderson
• Zły Jednorożec – Platte F. Clark (trylogia)
• Kroniki Podziemia – Suzanne Collins
• Septimus Heap – Angie Sage
• Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy - Rick Riordan
• Atramentowy Świat – Cornelia Funke
• Dom tajemnic - Chris Columbus, Ned Vizzin
• Mroczne materie - Philip Pullman
• Kroniki Wardstone - Joseph Delaney
• Kroniki Spiderwick - Tony DiTerlizzi, Holly Black
• Artemis Fowl - Eoin Colfer
• Wojownik Trzech Światów - Robert Kościuszko

Cykle dla młodzieży

• Świat Dysku – Terry Pratchett
• Stare Królestwo – Garth Nix
• Grisza - Leigh Bardugo
• Eon - Alison Goodman
• Kroniki Świata Wynurzonego - Licia Troisi
• Trylogia Czarnego Maga – Trudi Canavan
• Kroniki królobójcy – Patrick Rothfuss
• Skrytobójca – Robin Hobb
• Zwiadowcy – John Flanagan

Apropo religii i Harry'ego Pottera

Przytoczymy 2 cytaty:

Ojciec Peter Fleetwood - ekspert w dziedzinie New Age "Nie sądzę, żeby ktokolwiek z nas dorastał bez wyimaginowanego świata wróżek, czarowników, aniołów i wiedźm. Nie są one czymś złym i nie są sztandarem ideologii antychrześcijańskiej. Pomagają dzieciom zrozumieć różnicę między dobrem a złem" Cytat pochodzi z konferencji prasowej.

ks. Dariusz Madejczyk "Czytelnik czy widz nie ma właściwie czasu, żeby rozmyślać o czarodziejstwie i magicznych praktykach, bo te stanowią tylko tło akcji i w praktyce są jakby częścią scenografii - konwencją wybraną przez autora. (...) W bajkowym świecie Harry`ego Pottera liczy się wierność i przyjaźń, odwaga i lojalność, miłość i ofiara- wartości, bez których żadna bajka nie miałaby sensu. (...) Nie musimy się bać Harry`ego Pottera. Nie musimy palić książek o nim. (...) Musimy jednak umieć o nim rozmawiać"
Źródło: Przewodnik Katolicki 2002 nr 2 s. 3.

Dla zainteresowanych:

Opracowania do przeglądnięcia

• Harry i czary mary czyli o wartościach edukacyjnych w cyklu powieści "Harry Potter" J.K. Rowling / Dagmara Kowalewska. - Wydawnictwo Universitas, 2005. - ISBN 83-242-0468-7
• Harry Potter i filozofia. Przewodnik po Hogwarcie dla Mugoli / William Irwin. - Wydawnictwo Helion, 2011. - The Ultimate Harry Potter and Philosophy. Hogwarts for Muggles. - ISBN 9788324630165
• Magiczne światy Harry'ego Pottera / David Colbert. - Bertelsmann Media, 2002. - The Magical Worlds of Harry Potter. - ISBN 9788373590717
• Mugole i magia: J.K. Rowling i fenomen Harry'ego Pottera / George Beahm. - Wydawnictwo: Rebis, 2005. - Mugles and Magic. - ISBN 9788373016538
• Harry Potter. Nauka i magia / Roger Highfield. - Prószyński i S-ka, 2003. - The science of Harry Potter. - ISBN 8372551413
• Iluzja a rzeczywistość. Wokół Harry'ego Pottera / Marek Kątny. - Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej, 2007. - ISBN 9788371333644
• Harry Potter : fenomen społeczny, zjawisko literackie, ikona popkultury / pod red. Weroniki Kosteckiej i Macieja Skowery ; Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich. - Warszawa : Wydawnictwo Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, 2014. - (Nauka, Dydaktyka, Praktyka = Science, Didactics, Practice ; 147). - ISBN 978-83-64203-06-0
• Mój przyjaciel Harry Potter / Antoine Guillemain. - Oficyna Wydawnicza Panteon, 2003. - Mon Pote Harry Potter. - ISBN 83-88925-23-7
• Aspekty chrześcijańskie w sadze Harry Potter / Kamil Ziółkowski. - Wydawnictwo: Impuls, 2013. - ISBN 9788378501923
• Harry Potter. Filozoficzny czarodziej / Jorgen Gaare, Oystein Sjaastad. - Czarna Owca, 2007. - Harry Potter - en philosofisk trollmenn. - ISBN 9788389763815
• Jak powstał Harry Potter / Lindsey Fraser. - Wydawnictwo: Media Rodzina, 2001. - An Interview with J.K. Rowling. - ISBN 83-7278-013-7

Ostatecznie można przejrzeć

• Świat po Harrym Potterze / pod red. Piotra Jordana Śliwińskiego, Adama Regiewicza ; [Przestrzeń Słowa]. - Kraków : "M", 2002. - ISBN 8372215448.
• Kochamy Harry'ego Pottera. Listy czytelników : praca zbiorowa. - Wydawnictwo: Międzynarodowa Kapituła Orderu Uśmiechu, 2002. - ISBN 83-908493-1-3

Nie polecamy (książki słabe lub szukające zła na siłę)

• Magiczny świat „Harry'ego Pottera” / Stanisław Krajski. - Wydawnictwo: Wydawnictwo św. Tomasza z Akwinu, 2002. - ISBN 83-86535-21-0
• Dojrzewanie Harry'ego Pottera / Krystyna Bęczkowska. - Oficyna Wydawnicza STON 2, 2005. - ISBN 9788372731593
• Magia Harry'ego Pottera. Kreowanie globalnej marki / Stephen Brown. - Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008. - Great Brand Stories. Wizard! Harry Potter's Brand Magic. - ISBN 978-83-01-15621-3
• Harry Potter i nasze dzieci : przewodnik nie tylko dla rodziców / Piotr Jordan Śliwiński, Adam Regiewicz. - Kraków : Wydawnictwo M, 2002. - ISBN 83-7221-521-9
• Harry Potter i okultyzm / Aleksander Posacki SJ. - Radom : Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne POLWEN, 2006. - ISBN 83-89862-52-2
• Harry Potter - dobry czy zły? / Gabriele Kuby. - Radom : Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne POLWEN, 2006. - Harry Potter - gut oder böse?. - ISBN 83-89862-48-4

W opracowaniu tekstu skorzystano z bibliografii opracowanej w Pedagogicznej Bibliotece Wojewódzkiej im. Józefa Lompy w Katowicach Filia w Jaworznie  

Harry Potter (zestawienie bibliograficzne w wyborze) LINK TUTAJ!

 A na zakończenie:

Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832)

UCZEŃ CZARNOKSIĘŻNIKA

(tekst nie wszedł do wydania książkowego)

Poemat z 1797 roku (220 lat)

przełożyła Hanna Januszewska

Wyszedł stary mistrz-czarodziej

dom opuścił. Dał mi pole!

Będę duchy za nos wodził,

Dziś poczują moją wolę.

Toć znam guseł słowa,

Mistrza każdy ruch.

Fraszka mi czarować,

Krzepki we mnie duch.

Cwałem! Cwałem!

Prądy, rwijcie!

Fale, mknijcie

Rączym pędem!

W nurcie bujnym i wspaniałym

Ja się dzisiaj kąpać będę.

Rusz się, stara miotło, nuże!

Wdziej ten kabat obszarpany!

Że ci nie nowina służyć,

Dziś mnie uznaj swoim panem!

Stańże na dwóch nogach,

Łbem na kiju chwiej!

Chwyć konew! I w drogę!

Wodę czerp i lej!

Cwałem! Cwałem!

Prądy, rwijcie!

Fale, mknijcie

Rączym pędem!

W nurcie bujnym i wspaniałym

Ja się dzisiaj kąpać będę.

Patrzcie: w dół do źródła goni.

Już na honor! wód jest blisko.

Migiem wraca z konwią w dłoni,

Bystrą strugą z konwi tryska.

To tu błyśnie konew,

To na źródła dnie.

Wszystko przepełnione,

Woda górą rwie!

Hola! Hola!

Prąd zbyt rączy!

Pora skończyć.

Nadto hojny z ciebie śmiałek!

Ach, nieszczęście! Ach, niedola!

Słowa zaklęć zapomniałem!

Słowa! Aby wrócić rzeczy

Dawną postać! Dość już czarów!

Gdzie zaś! Pędzi, konwie wlecze!

Stój! Bądź znowu miotłą starą!

Pędzi! Znów nabiera!

Chlusta znów: raz-dwa!

Sto strumieni wzbiera

I, grzmiąc, na mnie gna!

Mam się zbłaźnić?

Mam się zgapić?

Miotłę złapię!

Kpie, nie szalej!

Lecz mi coraz niewyraźnej:

Łeb zadziera, wzrokiem pali.

Stój, pokrako z piekła rodem!

Chceszże dom zatopić? Zalać?

Spójrz: wzburzone wrą już wody,

Nurt nad progiem się przewala!

Wierzgasz i urągasz,

Umykasz się z rąk!

Żeś powstała z drąga,

Milcz i stój jak drąg!

Sfolguj! Dosyć!

Koniec! Kwita!

Ja cię chwytam!

W samą porę!

Oto wznoszę jak do ciosu

Nad drąg stary dłoń z toporem!

Patrzcież! Znów kołuje dalej!

Nic to! Sięgnę gardła chwata!

Biesie! Teraz z nóg cię zwalę,

Lśniącym ostrzem drąg rozpłatam!

Raz, dwa! Niezawodnie!

Celnie! Trafny cios!

Oddycham swobodnie

I ufam w swój los.

Biada! Biada!

Każda z trzasek

Już z hałasem

Gna, tupoce

I jak pachoł z konwią wpada!

Ratujcie mnie, niebieskie moce!

Rwą strumienie w izby, schody,

Coraz prędzej, coraz bystrzej!

Dookoła wody! Wody!

Ratujże mnie, mistrzu! Mistrzu!

Jesteś, mistrzu. Słuchaj,

Rozhulałem brać!

Warcholą się duchy.

Jak im radę dać?

Miotło, rusz się!

W kąt, starucho!

Duchy, słuchać!

Znikły czary.

Odtąd moim sprawom służcie,

Gdy rozkażę ja mistrz stary.